Charlie Chaplin

Amerikan imali sessiz sinemalarda canlandırdığı acınacak halde, fakat birebir vakitte komik küçük serseri (Şarlo/Charlot) karakteriyle dünya çapında ün kazandı. 1914’te oynadığı birinci sinemasını izleyen iki yıl içinde ABD’nin en tanınmış şahıslarından biri olmuş, 1920’lerin başlarına gelindiğinde sinemalarının sağladığı gelirlerin yüksekliği karşısında hiçbir istediği fiyatı ödeyemez hale gelmiş, o da lakin yapımcılığını kendisinin üstlendiği sinemalarda rol almıştır. 1920’lerin sonlarında sesli sinemaya geçilmesinden sonra sırf birkaç sinemada görünmekle yetinmesine rağmen, birinci devir sinemalarının sinema klasikleri olarak kıymetlendirilmesi ve yeni izleyici kitlelerince de ilgi görmesi nedeniyle ününü çabucak hiç yitirmemiştir. Uzun metrajlı büyük güldürü sinemaları ortasında The Kid (1921;Yumurcak), The Gold Rush (1925;Altına Hücum), City Lights (1931;Şehir Işıkları), Çağdaş Times (1936;Asri Zamanlar) ve The Great Dictator (1940;Şarlo Diktatör) sayılabilir.

İngiliz sinema oyuncusu ve yönetmeni Charlie Chaplin (asıl ismi Charles Spencer Chaplin), 16 Nisan 1889’da İngiltere’nin başşehri Londra’da dünyaya geldi. 25 Aralık 1977’de İsviçre’de öldü. Her ikisi de müzikhol oyuncusu olan annesi Hannah ve babası Charles Chaplin’den, daha küçük yaşta müzik söyleyip dans etmesini öğrenmişti. Birinci sefer sekiz yaşındayken, bir klog dansı gösterisi olan “Eight Lancashire Lads” (Sekiz Lancashire’lı Delikanlı) ile sahneye çıktı. Babasının bundan kısa bir mühlet sonra ölmesi, annesinin de sık sık akıl hastanesine girip çıkması yüzünden Chaplin’in çocukluk yılları, yatılı okul ve yetimhanelerde düşünceyle geçti. Bu devirde bazen süreksiz sahne işleri buldu, bazen de sokaklarda yaşamak zorunda kaldı.

On yedi yaşındayken, üvey ağabeyi Sydney kendi çalıştığı ve çeşitli danslar, oyunlar, güldürü programları sunan Fred Karno vodvil topluluğunda ona iş buldu. 1913’e kadar Karno’yla çalışarak sayısız müzikhol skecinde oynayan Chaplin, o yıl sinemalarda rol almak üzere Keystone’un tek makaralık slapstick sinemaları imalcisi Mack Sennett, Chaplin’i Karno turnesi sırasında New York’tayken fark etmişti. Chaplin Aralık 1913’te 150 dolar haftalıkla sinema ömrüne adım attı ve bir daha da sahneye dönmedi.

Chaplin, melon şapka, dar bir frak ceketi, bol pantolon, büyük ayakkabılar, bıyık ve bastondan oluşan ünlü görünümünü ikinci sineması olan Kid Auto Races at Venic’te (1914,Venedik’te Ufaklıklar Oto Yarışları) yarattı. Fakat bu tipin özellikleri şimdi tam manasıyla oluşmamıştı. Bununla birlikte, haftada iki sinema üzere büyük bir süratle çevrilmesine rağmen, Chaplin güldürüleri harikulâde bir muvaffakiyet sağlamıştı. Kısa bir mühlet sonra Chaplin’in kendi sinemalarını yönetmesine müsaade verildi, fiyatı de gittikçe astronomik sayılara ulaştı. 1915’te Essanay şirketinden haftada 1. 250 dolar, 1916’da Matual şirketinden haftada 10 bin dolar ve ayrıyeten kontrat için 150 bin dolar, 1917’de de First National şirketinden sekiz sinema için 1 milyon dolar aldı. İki yıl sonra, devrin önde gelen yıldızları Mary Pickford, Douglas Fairbanks ve ünlü direktör D. W. Griffith ile, her birinin kendi sinemalarının dağıtımını bağımsızca yürütmesi şartıyla, United Artists’i kurdu. First National ile olan mukavelesi The Pilgrim (1923;Şarlo Hacı) sinemasıyla sona erdikten sonra, 1966’da Universal için yaptığı A Countess from Hong Kong’a (Hong Kong’lu Kontes) kadar sinemalarını sadece kendi şirketi ismine çekti.

Chaplin’in bu süratli yükselişi bir ölçüde, sinemalarının pazarlamasında, hususlarından çok sinemada oynayanların değerli olduğu yıldız sisteminin gelişmesinden kaynaklanıyordu. Aslında Pickford, Fairbanks ve diğerleriyle birlikte Chaplin’in perdedeki kişiliğinin halk tarafından büyük bir coşkuyla kabul görmesi de, bu sistemin yerleşmesinde epeyce tesirli oldu. Chaplin The Tramp’te (1915;Şarlo Serseri), yarattığı küçük serseri tipini sadece eğlendirici değil, tıpkı vakitte sempatik de kılabilmek maksadıyla, sempatikliğinin de altını çizmeye başladı. Kendi sinemalarının hem yıldızı, hem yönetmeni, hem de müellifi olduğu için, Şarlo karekterinin içerdiği manaları irdelemek için eşsiz bir pozisyondaydı. Bir eleştirmenin “zenginlerin bakış açısından çizilmiş bir fakir tipi” olarak tanımladığı, Chaplin’in “küçük adam” dediği Şarlo, Easy Street (1917;Şarlo Polis), Shoulder Arms (1918;Şarlo Asker), Yumurcak, Altına Hamle, Kent Işıkları, Asri Vakitler ve birinci sesli sineması olan Şarlo Diktatör üzere sinemalarda gelişti. Chaplin’in kendi ömründen çizgiler taşıyan Limelight’ta (1952;Sahne Işıkları) kısa da olsa, yine gözüktü.

Chaplin’in çok hareketli bir özel hayatı oldu. Dört evliliğinin üçü sinemalarının başrol oyuncularıyla, 1918’de Lita Grey ve 1936’da Paulette Goddard’la gerçekleştirdi. 1943’te oyun muharriri Eugene O’Neill’in kızı Oona O’Neill’le evlendi. Birinci iki boşanması ve 1944’te kendisine açılan babalık davası sansasyon yarattı. Chaplin 1942’de, savaşta Almanlara karşı ikinci bir cephe davetinde bulunduğunda tekrar manşetlere çıktı. Siyasal haline yöneltilen akında, hiçbir vakit ABD vatandaşlığına geçmemiş olmasının hissesi da vardır. Mavi Sakal hikayesinin iğneleyici bir uyarlaması olan Monsieur Verdoux (1947), pek çok etrafın yanı sıra Amerikan ordusunu da hayli sinirlendirdi. ABD hükümetinin vergi borcu için sıkıştırması, ayrıyeten kimi siyasetçi ve köşe muharrirlerinin yıkıcı etkinliklerle bağlantısı olduğunu ileri sürmeleri üzerine Chaplin 1952’de ülkeyi terk etti. Geri dönüş hakkının ABD Adalet Bakanlığı’nca soruşturulacağını öğrenince 1953’te Cenevre’de bu haktan vazgeçtiğini açıkladı.

Bundan sonra ailesiyle birlikte İsviçre’de Vevey yakınlarında Corsier-sur-Vevey’de yaşamaya başladı. 1957’de Londra’da yaptığı A King in New York (New York’ta Bir Kral), Amerika’ya Karşı Aktiflikleri Soruşturma Komitesi’ne, anlamsız televizyon reklamlarına ve Amerikan şekli ömrün öbür yanlarına yönelik tenkitlerle dolu bir güldürüydü. Sinema, Chaplin’in bilhassa reddettiği komünizm yanlılığı suçlamalarının artmasına yol açtı. 1966’da başrollerini Marlon Brando ve Sophia Loren’in oynadığı, kendisinin de hem senaryosunu yazdığı, hem de küçük bir rolde göründüğü A Countess from Hong Kong’u (Hong Konglu Kontes) çekti. 1972’de kendisine verilen özel Oscar mükafatını almak üzere ABD’ye gitti.

FİLMOGRAFİSİ
“Caught in a Cabaret” (1914 yarım düzine kadar oyunculuk yaptığı sinemadan sonraki birinci oynayıp yönettiği film), “Kid Auto Races in Venice” (Ünlü Şarlo kılığını birinci kere taşıdığı film), “Tillie’s Punctured Romance”, “The Tramp-Şarlo Serseri”, “Easy Street”, “The Immigrant-Şarlo Göçmen”, “A Dog’s Life-Köpek Hayatı”, “Shoulder Arms- Şarlo Asker”, “Sunnyside-Şarlorda Kırlarda”, “A Day’s Pleasure-Keyifli Bir Gün”, “Pay Day-Maaş Günü”, “The Kid-Yumurcak”, “The Pilgrim- Şarlo Kaçak”, “A Woman in Paris-Paris’li Kadın”, “Gold Rush-Altına Hücum”, “The Circus-Sirk”, “City Lights-Şehir Işıkları”, “Modern Times-Modern Zamanlar”, “The Great Dictator-Büyük Diktatör”, “Monsier Verdoux”, “Limelight-Sahne Işıkları”, “A King in New York-New York’ta Bir Kral”, “A Countess from Hong Kong-Hong Kong’lu Kontes”.